afb. Onbekend, ca 1925

Korenbeurs : Orthenstraat

architect: J.H. Laffertée

In de Orthenstraat (het gedeelte tussen Bokhovenstraatje en Jan Heinstraat heette vóór 1909 "Ortheneind") heeft een fraai gebouw gestaan, ontworpen door de Bossche architect Laffertee. Het gebouw in de Orthenstraat was de Korenbeurs.

Tussen Sint Janspoort en Orthenpoort

Korenbeurs en Politiebureau

door Henny Molhuysen

Nu staat er een gebouw van nog geen vijftig jaar oud. Maar deze plaats heeft een veelbewogen geschiedenis. Vandaag nemen we een kijkje bij: Orthenstraat 290.

Al ruim zeshonderd jaar geleden, in 1394, is er op deze plek sprake van een St.-Eloyskapel, toegewijd aan Sint-Eloy oftewel Sint-Eligius, de patroonheilige van de smeden en goudsmeden. Naast deze kapel stond in de 16e eeuw het huis De Rode Leeuw, dat toen omschreven werd als 'eene huysinge met poorten, plaetsen, hove, afterhuis en gronden'. Na 1629, toen de katholieke eredienst verboden werd, verloor de Sint-Eloyskapel haar functie. Het gebouw werd gebruikt als turfschuur en ashuis. In 1765 kocht de stad 's-Hertogenbosch het huis De Rode Leeuw en bouwde op de erven van dit huis en de vroegere kapel een nieuwe 'stadsaschschuur'. Een kleine honderd jaar later, in de eerste helft van de negentiende eeuw, werd deze 'stadsaschschuur' afgebroken. J.H. Laffertée (die ook het Zwanenbroedershuis tekende) ontwierp een nieuw gebouw, waarin de stedelijke korenbeurs ondergebracht moest worden. Voorheen werden er korenmarkten gehouden in de Hinthamerstraat. Een groot succes is deze korenbeurs niet geworden. In de tweede helft van de negentiende eeuw kwam er steeds meer goedkoop graan uit Amerika en de boeren uit de Meierij schakelden steeds meer over op veeteelt.
De Bossche veemarkt groeide, de korenbeurs kwam in moeilijkheden en er moest een andere bestemming voor gevonden worden. In 1870 bestonden er plannen om de vismarkt erheen te verhuizen, maar dit vond geen doorgang. Ook waren er plannen er een algemene handelsbeurs te vestigen, maar uiteindelijk verhuurde de gemeente het pand. Met uitzondering van de binnenplaats, waar eens in de veertien dagen een linnenmarkt werd gehouden.
In 1909 werd het gebouw Commissariaat van Politie. Opmerkelijk is, dat er behalve vijf gewone cellen, ook een bewaarplaats voor krankzinnigen werd ingericht. Al te best was de toestand van het gebouw niet. In 1911 moesten er nieuwe vloeren, plinten en gootlijsten komen, het voorportaal van de bewaarplaats van krankzinnigen werd overdekt en kreeg dubbele grenenhouten deuren. Ook kregen de krankzinnigeruimte en de cel voor de vrouwelijke arrestanten tralies.
In 1910 bestond het politiekorps van 's-Hertogenbosch uit 55 man, in 1923 was dit gegroeid tot 89 mensen. Dat was voor een stad van de grootte van 's-Hertogenbosch aan de magere kant. Overigens vonden die politie-agenten niet allemaal onderdak in het politiebureau in de Orthenstraat: op verschillende plaatsen waren politiepostjes ingericht.
In de oorlogsjaren was de politie slecht uitgerust en bewapend. Verschillende agenten moesten samen met één wapen doen. Bovendien werd het politiebureau in 1943 overvallen door als Duitse militairen verklede leden van het verzet, die alle aanwezige wapens opeisten.

Bij de bevrijding van de stad werd het gebouw zwaar beschadigd en de politie verhuisde in 1945 naar de Nieuwstraat. De korenbeurs werd uiteindelijk afgebroken en maakte plaats voor nieuwbouw, waarin het Districtsbureau der Provinciale Arbeidsvoorziening en het Gewestelijk Arbeidsbureau onderdak vonden.

Op het ogenblik biedt het pand huisvesting aan een aantal katholieken instellingen, waaronder de Katholieke Bijbel Stichting, het Verbond van katholieke maatschappelijke organisaties en de Katholieke Raad voor kerk en samenleving.

Brabants Dagblad donderdag 11 april 1996

Ortheneinde

95. Korenbeurs. "St. Eloy Capelle" De Kapel van St. Eloy (Eligius) is reeds gesticht vóór 1394. Haar front moet de breedte van perc. 96 smaller zijn geweest dan het tegenwoordig gebouw. In de 18e eeuw werd het voormalig bedehuis verlaagd tot een stads-turfmagazijn. Thans wordt op de binnenplaats de 14daagsche linnenmarkt gehouden, een overblijfsel der voormalige belangrijke garen- en linnenindustrie. Het gebouw is nader bestemd tot Centraal Politie-Bureau.
96. Korenbeurs. "De rooie Leeuw". Pand door de stad in vroeger tijd aangekocht, en met de Kapel tot één nieuw gebouw gemaakt.

26

Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te 's-Hertogenbosch ('s-Hertogenbosch 1907) 26

Korenbeurs tijdens bevrijding onherstelbaar beschadigd

door Henny Molhuysen

In het midden van de negentiende eeuw was J.H. Laffertee, leraar aan de 'Teekenschool' en aannemer, ook als architect bekend. Ondermeer ontwierp hij de St.-Pieterskerk en het Zwanenbroedershuis. In opdracht van de gemeente Den Bosch ontwierp hij een Korenbeurs, die zich van de Orthenstraat tot aan de Smalle Haven uitstrekte. Voordien werd de handel in koren gedreven in de Hinthamerstraat. Maar juist na de opening van het gebouw liep de korenhandel sterk achteruit.
„Maar die markt liet zich niet verplaatsen”, deelde een historicus mee, maar het had toch een andere oorzaak: de overschakeling van de landbouwproducten naar de veeteelt door de Meierijse boeren. De gemeente zat met het gebouw in haar maag en verhuurde de lokalen. Omstreeks 1870 moest de vismarkt verdwijnen uit de Visstraat, wegens de aanleg van een straat naar het nieuwe station. Even werd gedacht de oude Korenbeurs daarvoor te bestemmen, maar deze plannen vonden geen doorgang. Intussen werd er wel eens in de veertien dagen een linnenmarkt gehouden, een overblijfsel van de middeleeuwse grote Bossche lakenmarkt.

In 1909 kreeg het gebouw een nieuwe bestemming: het werd ingericht tot politiebureau, oftewel - zoals een houten bord tegen de voorgevel vermelde - 'Commissariaat van politie'. Het 55 man sterke Bossche gemeentepolitiekorps betrok het gebouw na een grondige verbouwing. Het korps groeide en verschillende afdelingen kregen huisvesting elders. Daarnaast kende de stad ook een aantal permanent bezette politiepostjes. In oktober 1944, bij de bevrijding van de stad, werd het gebouw zwaar beschadigd. Het 100 jaar oude pand werd niet meer hersteld en de Bossche politie vertrok na 45 jaar naar een andere huisvesting in de Nieuwstraat.
Alle restanten van de Korenbeurs werden gesloopt en er kwam nieuwbouw op dezelfde plaats. In dit nieuwe kantoorgebouw vonden het Districtsbureau der Provinciale Distributiedienst en het Gewestelijk Arbeidsbureau onderdak. Beide instellingen waren gesticht als gemeentelijk orgaan. De Distributiedienst oorspronkelijk tijdens de Eerste Wereldoorlog en het Arbeidsbureau in de jaren twintig toen er grote werkeloosheid heerste in de stad. Maar van een gemeentelijke dienst gingen zij op in een groter orgaan. Voor het Arbeidsbureau was het kantoor tenslotte te klein en men vond ruimte aan het Emmaplein. Het kantoorgebouw in de Orthenstraat biedt nu onderdak ondermeer aan de Katholieke Bijbel Stichting en een aantal andere katholieke instellingen.
Het forse gebouw van de Korenbeurs drukte in het verleden een zwaarder stempel op het stadsbeeld van de Orthenstraat als het wat lichtere gebouw van het (vm) Arbeidsbureau dat thans doet. Wat wel opvalt als U de oude foto uit 1925 bekijkt is de nu circa 70 jaar oude straatverlichting: deze heeft veel weg van de 'moderne' lantaarns in de Hinthamerstraat.

Brabants Dagblad donderdag 25 september 1997

1996	Henny Molhuysen Achter de voorgevel : Korenbeurs en Politiebureau Brabants Dagblad donderdag 11 april 1996 (foto)
1997	Henny Molhuysen Verdwenen stadsbeelden : Korenbeurs tijdens bevrijding onherstelbaar beschadigd Brabants dagblad donderdag 25 september 1997 (foto)

1909	In 1909 werd de Korenbeurs bestemd tot politiebureau. Bron: Tussen Sint Janspoort en Orthenpoort
1944	Bij de verovering van 's-Hertogenbosch in 1944 werd het gebouw zwaar beschadigd. Zo zwaar zelfs dat restauratie niet meer mogelijk bleek. Op de plaats van de voormalige Korenbeurs kwam het Gewestelijk Arbeidsbureau. Bron: Tussen Sint Janspoort en Orthenpoort

Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 153, 236

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 48, 333

Korenbeurs : Orthenstraat

architect: J.H. Laffertée

Korenbeurs en Politiebureau

Ortheneinde

Korenbeurs tijdens bevrijding onherstelbaar beschadigd

Henny Molhuysen

Henny Molhuysen

n: vermelding in een voetnoot

Op deze pagina